Negatieve effecten op de lange termijn van dialyseren

Een van de negatieve effecten van langdurig, herhaaldelijk dialyseren is dat de behandeling zelf het risico op hartfalen vergroot. Een dialysepatiënt wordt aan een dialysemachine aangesloten, waardoor het volume waarin het bloed circuleert tijdelijk groter wordt. Dit zorgt ervoor dat het hart tijdelijk minder goed doorbloed is en daardoor minder zuurstof en voedingsstoffen krijgt. Dat kan op de lange termijn tot een verminderde pompkracht van het hart leiden (myocardial stunning). Het hart moet in elke dialyse harder werken en dat kan op de lange termijn leiden tot hartvergroting en hartfalen. Anderzijds kunnen dialysepatiënten niet zonder de dialysebehandeling.

Beweging tijdens de dialyse en de daarmee gepaard gaande activatie van de bloedsomloop en het hart, kunnen deze negatieve effecten tegengaan. Daarnaast zorgt beweging tijdens de dialyse ervoor dat er voldoende bloed blijft stromen naar de vitale organen.

Het is daarom van groot belang, ook op de lange termijn, om de dialysebehandeling te optimaliseren om zo de algehele conditie van patiënten, inclusief het hart, zo goed mogelijk te houden. Bewegen tijdens de dialyse is daar onderdeel van. Het is ook daarom dat medici en onderzoekers ervoor pleiten bewegen tijdens de dialyse wereldwijd in de standaardzorg op te nemen voor dialysepatiënten (Morgan 2022, King 2022).

Onderzoek naar bewegen tijdens dialyse

Om de gunstige effecten van fietsen tijdens de dialyse (intradialytic cycling) aan te tonen, werden er in 2016 en 2019 twee grote gerandomiseerde en gecontroleerde studies gestart, waarvan een over meerdere dialysecentra (DiaTT Trial: von Gersdorff 2022 en CYCLE-HD: Graham-Brown 2016). Beide onderzoeksgroepen gebruikten fietsen tijdens de dialyse als interventie. Deelnemers van de DiaTT trial fietsten twaalf maanden, en deelnemers van de Cycle-HD trail zes maanden tijdens de dialyse. Er werd heel breed gekeken naar de effecten van fietsen op de gezondheid van de patiënten tijdens en na de dialyse, maar ook naar de lange termijn effecten zoals de boven beschreven effecten op het hart en naar kosteneffectiviteit van het beweegprogramma.

Lange termijn positieve effecten van bewegen tijdens de dialyse

Het bleek dat regelmatig fietsen tijdens de dialyse meerdere positieve effecten heeft: zo ging het fysiek functioneren in de groep die niet fietste achteruit, terwijl dat in de groep die wel fietste hetzelfde bleef als in het begin van de studie. Op kwaliteit van leven had het fietsen alleen een positief effect op de vragen over vitaliteit, niet op vragen over andere aspecten van kwaliteit van leven. Beide groepen waren ook hetzelfde voor het aantal negatieve gebeurtenissen (adverse events) dat voorkwam tijdens de studie. Daarnaast was het mediane aantal dagen dat iemand in het ziekenhuis verbleef bij een opname, korter in de beweeggroep (twee dagen), dan vergeleken met de groep die standaard zorg zonder fietsen tijdens de dialyse kreeg (vijf dagen). Fietsen tijdens de dialyse had geen effect op dialyse specifieke bijwerkingen of overlijden. De auteurs concludeerden dat twaalf maanden fietsen tijdens de dialyse positieve effecten heeft op het langdurig fysiek functioneren van dialysepatiënten (Anding-Rost 2023 ClinicalTrials.gov: NCT03885102).

Ook bleek 6 maanden fietsen tijdens de dialyse (CYCLE-HD) te beschermen tegen de langdurige veranderingen van het hart door herhaaldelijke dialyses en die in verband worden gebracht met cardiovasculaire aandoeningen (Graham-Brown 2021). Dat programma bleek ook kosteneffectief. In de CYCLE-HD trial werd achteraf gekeken in de medische dossiers naar ziekenhuis gebruik, eerstelijnsconsulten, en het voorschrijven en gebruik van medicatie door de deelnemers van de studie. Daarvoor werd er tijdens de trial gekeken, en de 6 maanden daarop volgend. Die laatste 6 maanden werd er ook naar zorggebruik en kwaliteit van leven gekeken. Daartegenover werden de kosten gezet om de interventie te implementeren. Fietsen tijdens de dialyse bleek kosteneffectief en de auteurs concludeerden dan ook dat de implementatie van zulke programma’s landelijke prioriteit moeten krijgen (March 2021).

Kortom, deze grotere gerandomiseerde en gecontroleerde studies laten zien dat fietsen tijdens de dialyse niet alleen positieve korte termijn effecten heeft op het verloop van de dialyse en de uren erna, maar dat het ook op lange termijn patiënten ten goede komt.

Positieve effecten op de lange termijn samengevat:

Behoud van fysiek functioneren:

• In de niet-fietsende groep ging het fysiek functioneren achteruit
• In de fietsende groep bleef dit stabiel

Kwaliteit van leven: het fietsen heeft een positief effect op de vitaliteit
Minder ziekenhuisopnames (mediaan aantal dagen per opname):

• Fietsende groep: 2 dagen
• Niet-fietsende groep: 5 dagen

Motivatie om te fietsen

Toch is het soms moeilijk om patiënten te motiveren om te gaan fietsen. Fietslabyrint kan daarbij helpen, omdat het niet alleen gaat om bewegen en fysiek actief zijn, maar ook om het plezier van bewegen. Dankzij virtuele fietsroutes is bewegen een leuke ervaring en helpt het je om te ontspannen. Zeg nu zelf, wat klinkt leuker? ‘We gaan op citytrip naar Rome’, of ‘We gaan 30 minuten fietsen?’.

Daarnaast kan samen fietsen met Fietslabyrint op de dialyseafdeling leiden tot leuke contacten en interessante gesprekken. Ook dit draagt bij aan het koppelen van iets positiefs aan bewegen. De Nierstichting biedt goede tips om een beweegplan op te stellen voor je patiënten tijdens de dialyse.